Ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία - Απαντήσεις στις απορίες σας

Εισαγωγή

Μερικές επιδημιολογικές μελέτες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια πιθανολογούν την ύπαρξη κάποιας σχέσης μεταξύ ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και προβλημάτων στην υγεία. Καμιά μελέτη μέχρι σήμερα όμως δεν κατάφερε να αποδείξει μια τέτοια σχέση.

Το θέμα απασχόλησε και απασχολεί ομάδες επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων από πολλούς επίσημους διεθνείς οργανισμούς, οι οποίοι στην ολότητα τους πιστεύον ότι βάσει των επιδημιολογικών μελετών και εργαστηριακών ερευνών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει καμιά σοβαρή ένδειξη που να συνδέει τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία συχνότητας 50 - 60 Hz με οποιαδήποτε ασθένεια.

Σκοπός της Α.Η.Κ., στην ενημέρωση που ακολουθεί, είναι να αναφέρει τί πράγματι είναι γνωστό μέχρι σήμερα και να τοποθετήσει το θέμα μέσα στα πραγματικά του πλαίσια, έτσι ώστε να αποφεύγεται η δημιουργία λανθασμένων εντυπώσεων και αδικαιολόγητων ανησυχιών στο κοινό.

Τι είναι Ηλεκτρικό και τι Μαγνητικό Πεδίο?

Το ηλεκτρικό πεδίο δημιουργείται από την τάση, δηλαδή την ηλεκτρική πίεση που προκαλεί τη ροή του ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από κάποιο αγωγό (συσκευή, γραμμή, καλώδιο). Το πεδίο αυτό έχει μονάδα μέτρησης του την τάση ανά μονάδα μήκους, π.χ. βόλτ ανά μέτρο (Vpm).

Το μαγνητικό πεδίο δημιουργείται από την ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος που διαρρέει από τον αγωγό. Το πεδίο αυτό έχει μονάδα μέτρησης του το Τέσλα (Τ) ή υποδιαιρέσεις του Τέσλα, όπως το μικροτέσλα (μΤ), το οποίο είναι 1.000.000 φορές μικρότερο από το Τέσλα.

Το μέγεθος του ηλεκτρικού πεδίου αυξάνεται καθώς αυξάνεται η τάση που το δημιουργεί και το μέγεθος του μαγνητικού πεδίου αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ένταση.

Τι είναι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία?

Η ροή ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από ένα ηλεκτρικό αγωγό δημιουργεί δύο πεδία. Το ηλεκτρικό πεδίο και το μαγνητικό πεδίο.

Ηλεκτρομαγνητικά πεδία δημιουργούνται επομένως από τις γραμμές διανομής και μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος καθώς επίσης και από οποιοδήποτε άλλο ηλεκτρικό αγωγό, ηλεκτρική μηχανή ή ηλεκτρική συσκευή, όπως ο στεγνωτήρας μαλλιών, η καλωδίωση ενός σπιτιού, ένας υπολογιστής κλπ.

Ηλεκτρομαγνητικά πεδία δημιουργούνται και από τις κεραίες πομπών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και κινητής τηλεφωνίας. Αυτά τα πεδία έχουν ψηλές συχνότητες (μέχρι και 300 GHz) και διαφορετικές ιδιότητες από τα χαμηλής συχνότητας πεδία (50 - 60 Hz) που δημιουργούνται από τα συστήματα ηλεκτρικών εταιριών όπως η Α.Η.Κ.

Ηλεκτρομαγνητικό πεδίο επίσης δημιουργείται και υπάρχει παντού, από το φυσικό μαγνητισμό της γης και από άλλα φυσικά φαινόμενα.

Το ύψος του μαγνητικού πεδίου στην επιφάνεια της γης εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος και κυμαίνεται από 30 μΤ μέχρι 70 μΤ περίπου.

Το γήινο ηλεκτρικό πεδίοκυμαίνεται γύρω στα 120 Vpm κοντά στην επιφάνεια της γης. Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου επηρεάζεται από τις καιρικές συνθήκες και από άλλα φυσικά φαινόμενα.

Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία δεν είναι ορατά και συνήθως ούτε αισθητά, αλλά μπορούν να υπολογισθούν με τη χρήση ειδικών οργάνων. Το μέγεθος τους εξαρτάται από την τιμή της έντασης ή της τάσης του ηλεκτρικού ρεύματος που ρέει μέσα από τον αγωγό.

Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία μειώνονται ουσιαστικά και με πάρα πολύ γρήγορο ρυθμό με την αύξηση της απόστασης από την πηγή δημιουργίας τους.

Που βρίσκονται τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία?

Ηλεκτρομαγνητικά πεδία υπάρχουν στη φύση και συνήθως αποτελούνται από ένα μείγμα πεδίων όπως το γήινο ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο, μαζί με τα πεδία που δημιουργούνται όπου γίνεται χρήση ηλεκτρικής ενέργειας. Υπάρχουν σε κάθε σπίτι όπου λειτουργούν ηλεκτρικές συσκευές, κοντά σε γραμμές διανομής και μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, κοντά σε κεραίες ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και κινητής τηλεφωνίας και σε παρόμοιες εγκαταστάσεις.

Τα μαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από μερικές οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, είναι πολύ μεγαλύτερα απ' εκείνα που δημιουργούνται από τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας όπως φαίνεται πιο κάτω.

• Στεγνωτήρας μαλλιών. Ύψος μαγνητικών πεδίων (μΤ) σε διάφορες αποστάσεις: 6 - 2000 στα 3 cm, πιο μικρό από 0,01 - 7 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 - 0,3 στο 1 m.
• Ηλεκτρ. ξυρ. μηχανή. Ύψος μαγν. πεδίων: 15 - 1500 στα 3 cm, 0,08 - 9 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 - 0,3 στο 1 m.
• Ηλεκτρ. πριόνι. Ύψος μαγν. πεδίων: 250 - 1000 στα 3 cm, 1 - 25 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 - 1 στο 1 m.
• Δράπανο. Ύψος μαγν. πεδίων: 400 - 800 στα 3 cm, 2 - 3,5 στα 30 cm, 0,08 - 0,2 στο 1 m.
• Ηλεκτρ. σκούπα. Ύψος μαγν. πεδίων: 200 - 800 στα 3 cm, 2 - 20 στα 30 cm, 0,13 - 2 στο 1 m.
• Μίξερ. Ύψος μαγν. πεδίων: 60 - 700 στα 3 cm, 0,6 - 10 στα 30 cm, 0,02 - 0,25 στο 1 m.
• Λάμπα φθορισμού γραφείου. Ύψος μαγν. πεδίων: 40 - 400 στα 3 cm, 0,5 - 2 στα 30 cm, 0,02 - 0,25 στο 1 m.
• Φούρνος μικροκυμάτων. Ύψος μαγν. πεδίων: 75 - 200 στα 3 cm, 4 - 8 στα 30 cm, 0,25 - 0,6 στο 1 m.
• Λάμπα φθορισμού οροφής. Ύψος μαγν. πεδίων: 15 - 200 στα 3 cm, 0,2 - 4 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 - 0,03 στο 1 m.
• Ηλεκτρ. μάτι μαγειρέματος. Ύψος μαγν. πεδίων: 6 - 200 στα 3 cm, 0,35 - 4 στα 30 cm, 0,01 - 0,1 στο 1 m.
• Τηλεόραση. Ύψος μαγν. πεδίων: 2,5 - 50 στα 3 cm, 0,04 - 2 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 - 0,15 στο 1 m.
• Ηλεκτρ. φούρνος. Ύψος μαγν. πεδίων: 1 - 50 στα 3 cm, 0,15 - 0,5 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 - 0,04 στο 1 m.
• Πλυντήριο ρούχων. Ύψος μαγν. πεδίων: 0,8 - 50 στα 3 cm, 0,15 - 3 στα 30 cm, 0,01 - 0,15 στο 1 m.
• Ηλεκτρ. σίδερο. Ύψος μαγν. πεδίων: 8 - 30 στα 3 cm, 0,12 - 0,3 στα 30 cm, 0,01 - 0,25 στο 1 m.
• Ανεμιστήρας - Φυσητήρας. Ύψος μαγν. πεδίων: 2 - 30 στα 3 cm, 0,03 - 4 στα 30 cm, 0,01 - 0,35 στο 1 m.
• Πλυντήριο πιάτων. Ύψος μαγν. πεδίων: 3,5 - 20 στα 3 cm, 0,6 - 3 στα 30 cm, 0,07 - 0,3 στο 1 m.
• Ψυγείο. Ύψος μαγν. πεδίων: 0,5 - 1,7 στα 3 cm, 0,01 - 0,25 στα 30 cm, πιο μικρό από 0,01 στο 1 m.

Συμπεράσματα Διεθνών Οργανισμών

Βάσει των επιδημιολογικών μελετών και εργαστηριακών ερευνών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει καμία σοβαρή ένδειξη που να συνδέει τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία με οποιαδήποτε ασθένεια.

Αυτό είναι συνοπτικά το συμπέρασμα επιστημονικής αντίκρυσης του θέματος που ανακοινώθηκε μετά τη συνάντηση κορυφής των τριών πιο έγκυρων και διεθνούς φήμης οργανισμών: του Ηλεκτρικού Ινστιτούτου EDISON των Η.Π.Α. (ΕΕΙ), της Ομοσπονδίας Ηλεκτρικών Επιχειρήσεων της Ιαπωνίας (FEPC) και της Διεθνούς Ένωσης Οργανισμών Παραγωγής και Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας (UNIPEDE) οι οποίοι συνήλθαν στην Ουάσινγκτον στις 11 - 12 Μαϊου 1993. Η πιο πάνω κοινή δήλωση επαναβεβαιώθηκε και από τους τρεις αυτούς οργανισμούς το Μάιο του 1994.

Άλλοι οργανισμοί, επίσης διεθνούς κύρους, υποστηρίζουν:

...δεν υπάρχει πειστική βιολογική ένδειξη ότι τα πολύ χαμηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητικά πεδία μπορούν να επηρεάσουν οποιοδήποτε από τα αποδεκτά στάδια στην καρκινογένεση.

Documents of NRPB, Vol. 5, No. 2, 1994 (Εθνικό Συμβούλιο Προστασίας από Ακτινοβολία Ηνωμένου Βασιλείου)

Λεπτομερής αναθεώρηση των μελετών για τις πιθανές βιολογικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. , έχει αποτύχει να τα επιβεβαιώσει ως μια αιτία καρκίνου. Η αναθεώρηση (...) εξέτασε 245 εργασίες που είχαν δημοσιευθεί πρόσφατα παγκοσμίως, αλλά δεν βρέθηκε καμιά απόδειξη που να δικαιολογεί το ψηλό επίπεδο διαλογισμού και ανησυχίας γύρω από τις πιθανές επιδράσεις τέτοιων πεδίων.

Institution of Electrical Engineers [(Review 1994) (Ινστιτούτο Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Ηνωμένου Βασιλείου)]

Η επιστημονική βιβλιογραφία και οι εκθέσεις άλλων επιτροπών δε δείχνουν με συνέπεια κανένα σημαντικό συσχετισμό μεταξύ καρκίνου και πεδίων από γραμμές μεταφοράς (ηλεκτρ. ενέργειας). (...) Κανένας πειστικός βιοφυσικός μηχανισμός για τη συστηματική πρόκληση ή υποβοήθηση στην ανάπτυξη καρκίνου δεν έχει αναγνωριστεί. Εξάλλου, τα αποτελέσματα των επιδημιολογικών και βιοφυσικών/βιολογικών ερευνών έχουν στην πλειονότητα τους αποτύχει να αιτιολογήσουν τις μελέτες που είχαν αναφέρει συγκεκριμένες δυσμενείς επιδράσεις στην υγεία από έκθεση σε τέτοια πεδία.

American Physical Society Washington [(Council Statement, 1995) (Αμερικάνικος Όμιλος Φυσικής)]

"Βάσει των μέχρι σήμερα μαρτυριών δεν αποδεικνύεται ότι η έκθεση σε αυτά τα πεδία αποτελεί κίνδυνο" και "Συγκεκριμένα δεν υπάρχει πειστική μαρτυρία ούτε και επαρκής απόδειξη ότι η έκθεση σε ηλεκτρικά πεδία οικιακού περιβάλλοντος προξενεί καρκίνο ή δυσμενείς νευρολογικού χαρακτήρα ανωμαλίες ή επιδράσεις στην αναπαραγωγή ή το αναπτυξιακό σύστημα."

U.S. National Academy of Sciences 1996 (Εθνική Ακαδημία Επιστημών Η.Π.Α.

Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία δεν έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν καρκίνο. Στην πραγματικότητα δεν έχει αποδειχθεί για κανένα είδος μη ιονίζουσας ακτινοβολίας ότι προκαλεί καρκίνο ή ότι συμβάλλει στην εξάπλωση του όταν προϋπάρχει.

American Cancer Society, Document 002680, 1997 (Αμερικάνικος Οργανισμός Καρκίνου)

Τα αποτελέσματα της έρευνας (...) παρέχουν ουσιώδη μαρτυρία ότι δεν υπάρχει ισχυρή βιολογική επίδραση από έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία που σχετίζονται με επίπεδα περιβάλλοντος. Αυτά τα αποτελέσματα μαζί με την έκθεση της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών παρέχουν τη βάση για να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία σε επίπεδα περιβάλλοντος στα οποία εκτίθεται ο ανθρώπινος οργανισμός, δεν δείχνει να υπάρχει επίδραση σε ζωτικές βιολογικές διαδικασίες και λειτουργίες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν δυσμενώς την ανθρώπινη υγεία(...)

Εθνικό Ινστιτούτο Επιστημών Περιβαλλοντικής Υγείας (NIEHS) των Η.Π.Α. (Από την περίληψη των αποτελεσμάτων της έρευνας του Ινστιτούτου, 14/12/1998)

Το NIEHS κατατάσσει τον πιθανολογούμενο κίνδυνο από τα χαμηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητικά πεδία στην ίδια κατηγορία με τον καφέ, τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, τη ζαχαρίνη κ.α., βάσει των συστημάτων κατάταξης καρκινογόνων παραγόντων της Διεθνούς Οργάνωσης για Έρευνα του Καρκίνου (IARC).

Δεν υπάρχει αποδεδειγμένη διασύνδεση μεταξύ ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και καρκίνου σε παιδιά ή ενήλικες και δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη που να προτρέπει σε αλλαγή στα υφιστάμενα όρια έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία.

NRPB, Report of Electromagnetic Fields and the risk of Cancer, 2001 Εθνικό Συμβούλιο Προστασίας από την Ακτινοβολία Ηνωμένου Βασιλείου.

Στο πιο πάνω συμπέρασμα κατέληξε και η Επιστημονική Επιτροπή για Τοξικότητα, Οικοτοξικότητα και το Περιβάλλον, κατόπιν σχετικής εντολής από τη Διεύθυνση Γενικής Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Scientific Committee on Toxicity, Ecotoxicity and the Environment (CSTEE) of the Europen Commision.

Directorate General, Health and Consumer Protection.

Οι ενέργειες της Α.Η.Κ.

Η Α.Η.Κ. διαθέτει επιστημονικό προσωπικό άρτια ενημερωμένο, που παρακολουθεί και ενημερώνεται συνεχώς σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις μέσω επισήμων οργανισμών, εξειδικευμένων εντύπων και των ίδιων των μελετών που δημοσιεύονται κατά καιρούς. Η Α.Η.Κ. διαβεβαιώνει το κοινό ότι έχει υιοθετήσει και τηρεί όλα τα ανώτατα αποδεκτά όρια ηλεκτρομαγνητικών πεδίων που έχουν θέσει διεθνείς έγκριτοι οργανισμοί για προληπτικούς σκοπούς και ότι θα λάβει όλα τα μέτρα που ενδεχομένως αποφασιστούν από αυτούς τους οργανισμούς.

Η Κύπρος, συγκριτικά είναι μικρή χώρα και δεν διαθέτει τους απαραίτητους μηχανισμούς για να αποφασίσει από μόνη της πάνω σε τέτοιο κρίσιμο για την ανθρώπινη υγεία θέμα.

Η Α.Η.Κ. έχει προμηθευτεί ειδικό όργανο και διεξάγει μετρήσεις ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων που προέρχονται από γραμμές υψηλής τάσης. Οι μέχρι τώρα μετρήσεις δείχνουν ότι το ύψος των πεδίων βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τα ανώτωτα αποδεκτά όρια (επίπεδα αναφοράς) που έχουν θέσει διεθνείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ - WHO), η Διεθνής Οργάνωση Προστασίας από την Ακτινοβολία (IRPA) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ηλεκτροτεχνικών Προτύπων (CENELEC).

Όρια έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία

Η Α.Η.Κ. έχει υιοθετήσει πλήρως τις σχετικές συστάσεις και οδηγίες της Ε.Ε., οι οποίες καθορίζουν τα αυστηρότερα όρια (χαμηλότερα επίπεδα αναφοράς) μεταξύ των προαναφερθέντων διεθνών οργανισμών.

Από πλευράς έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία, ο πλυθησμός κατατάσσεται σε δύο κατηγορίες, το γενικό πληθυσμό και τους εργαζομένους.

Όσον αφορά το γενικό πληθυσμό, η Α.Η.Κ. υιοθετεί πλήρως και συμμορφώνεται προς τη Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης 1999/519/ΕΚ, της 12ης Ιουλίου 1999 περί του περιορισμού της εκθέσης του κοινού σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία (0 Hz - 300 GHz). Με βάση την εν λόγω σύσταση, τα επίπεδα αναφοράς που ισχύουν για τη σύχνότητα των 50 Hz στην οποία λειτουργεί το ηλεκτρικό δίκτυο της Α.Η.Κ., είναι 100 μΤ για το μαγνητικό πεδίο και 5000 Vpm για το ηλεκτρικό πεδίο αντίστοιχα.

Όσον αφορά τους εργαζομένους, η Α.Η.Κ. υιοθετεί πλήρως και συμμορφώνεται προς την Οδηγία 2004/40/ΕΚ του Ευρωπαϊκου Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004 περί των ελαχίστων προδιαγραφών ασφάλειας και υγείας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε κίνδυνους προερχομένους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία). Με βάση την εν λόγω Οδηγία, τα όρια που ισχύουν για τη συχνότητα των 50 Hz είναι 500 μΤ για το μαγνητικό πεδίο και 10.000 Vpm για το ηλεκτρικό πεδίο αντίστοιχα.

Το μέσο μαγνητικό πεδίο που δημιουργείται κάθετα κάτω από γραμμές μεταφοράς της Α.Η.Κ. της τάξης των 132 Kv, κυμαίνεται μεταξύ 0,5 μΤ και 7 μΤ. Είναι δηλαδή κατά 14 εώς 200 φορές από το ποσό των 100 μΤ που έθεσε το Συμβούλιο της Ευρώπης. Είναι πολύ σημαντικό να λεχθεί ότι μαγνητικά πεδία αυτών των τιμών υπάρχουν σε οποιοδήποτε σπίτι, γραφείο κλπ. Το μέσο ηλεκτρικό πεδίο αντίστοιχα κυμαίνεται μεταξύ 40 Vpm και 1000 Vpm. Είναι, δηλαδή 5 εώς 125 φορές πιο χαμηλό από το όριο των 5000 Vpm που έθεσε το Συμβούλιο της Ευρώπης.