Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση

Τι είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ)?

Με τον όρο ΓΟΠ εννοούμε την επαναφορά μέρους του περιεχομένου του στομάχου στον οισοφάγο, εξαιτίας βλάβης του σφιγκτήρα μεταξύ του οισοφάγου και του στομάχου ο οποίος φυσιολογικά μένει κλειστός μετά τη λήψη τροφής η υγρών. Η παλινδρόμηση αυτή των γαστρικών υγρών δημιουργεί αίσθημα καύσου, πόνου στην πλάτη και μπορεί να προκαλέσει έλκη στον οισοφάγο.

Πόσο συχνή είναι η ΓΟΠ?

Η ΓΟΠ αποτελεί σημαντικό πρόβλημα υγείας και σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, το 44% των ενηλίκων εμφανίζουν αίσθημα οπισθοστερνικού καύσου, τουλάχιστον μια φορά το μήνα. Αντίστοιχα δεδομένα στο κυπριακό πληθυσμό καταδεικνύουν ότι το 38% των ατόμων αναφέρει συμπτώματα ΓΟΠ κάθε εβδομάδα. Παλινδρόμηση γαστρικών υγρών δυνατό να συμβεί ακόμη και σε μικρά παιδιά.

Πως εκδηλώνεται η ΓΟΠ?

Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της νόσου είναι ο οπισθοστερνικός καύσος, ένα υποκειμενικό σύμπτωμα πύρωσης (καύσου) που εντοπίζεται στο επιγάστριο (άνω μέρος της κοιλιάς), τη ξιφοειδή απόφυση και το στέρνο (θώρακα). Τυπικά ο οπισθοστερνικός καύσος γίνεται αντιληπτός τουλάχιστον 2 - 3 φορές την εβδομάδα και εμφανίζεται ή επιδεινώνεται με τη λήψη λιπαρών γευμάτων ή με την κατάκλιση. Παράλληλα, η παρουσία παχυσαρκίας, το κάπνισμα, αλλά και η κατανάλωση αλκοόλ αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες παλινδρόμησης. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώνουν παλινδρόμηση είναι οι όξινες ερυγές (ρεψίματα) και ο θωρακικός πόνος. Πιθανό να εμφανισθούν και εξωοισοφαγικές εκδηλώσεις, όπως:

• Βράγχος φωνής
• Χρόνιος ξηρός βήχας
• Δύσπνοια ή αίσθημα πνιγμού που διακόπτει τον ύπνο

Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές της ΓΟΠ?

Οι ασθενείς που παρουσιάζουν ΓΟΠ τις πλείστες φορές δεν λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους τα συμπτώματα της παλινδρόμησης και είτε αμελούν να επισκεφθούν τον γαστρεντερολόγο , είτε προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους τα συμπτώματα με απλά αντιόξινα από το φαρμακείο. Σε αυτές τις περιπτώσεις η καθυστέρηση στην έγκαιρη διάγνωση της σοβαρότητας των συμπτωμάτων δυνατό να οδηγήσει στην εμφάνιση σοβαρών και σπάνια μη αναστρέψιμων επιπλοκών. Οι σοβαρότερες εξ αυτών είναι:

• ναυτία ή εμετός (λόγω της οισοφαγίτιδας)
• πόνος πίσω από το στήθος (θα πρέπει να αποκλεισθεί ότι ο πόνος δεν προέρχεται από την καρδιά)
• αιμορραγία (σε ασθενείς με οισοφαγίτιδα, είτε απότομα σαν εμετός με αίμα, είτε σαν αναιμία σε αναλύσεις αίματος) 
• δυσκολία στη δίοδο τροφής από τον οισοφάγο στο στομάχι - δυσκαταποσία (σε προχωρημένα στάδια οισοφαγίτιδας λόγω στένωσης του αυλού)

• απώλεια βάρους (λόγω αδυναμίας λήψης τροφής ένεκα της δυσκαταποσίας)
• οισοφάγος Barrett (καταστροφή των κυττάρων του κατώτερου οισοφάγου και αντικατάσταση αυτών από κύτταρα τύπου στομάχου, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του οισοφάγου)

Τι προκαλεί τη ΓΟΠ?

Παλινδρόμηση προκαλείται όταν δεν λειτουργεί ικανοποιητικά ο σφιγκτήρας που βρίσκεται στο κατώτερο σημείο του οισοφάγου, ο οποίος υπό φυσιολογικές συνθήκες επιτρέπει τη δίοδο τροφής και υγρών μόνο από τον οισοφάγο προς το στομάχι (παρουσία διαφραγματοκοίλης). Τότε, περιεχόμενο του στομάχου γυρίζει πίσω στον οισοφάγο. Η παρουσία διαφραγματοκοίλης σχετίζεται επίσης με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης παροδικών χαλαρώσεων του σφιγκτήρα αλλά και με μειωμένη κάθαρση του παλινδρομούντος γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο.

Πως διαγιγνώσκεται η ΓΟΠ?

Η διάγνωση τίθεται με την τυπική συμπτωματολογία (οπισθοστερνικός καύσος, όξινες ερυγές). Σε περίπτωση έντονων συμπτωμάτων, ο ιατρός πιθανόν να ζητήσει τη διενέργεια γαστροσκόπησης η οποία αναδεικνύει την παρούσια γαστρικών υγρών στον οισοφάγο και ερεθισμό (φλεγμονή) του εσωτερικού του οισοφάγου (οισοφαγίτιδα) καθώς και πιθανές επιπλοκές αυτής (αιμορραγία, στένωση, οισοφάγος Barrett). Στους ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στη συνήθη θεραπεία μπορεί να χρειασθεί να γίνουν κι άλλες εξετάσεις όπως η μέτρηση της οξύτητας του γαστρικού υγρού (pHμετρία στομάχου) και μελέτη της κινητικότητας του οισοφάγου (μανομετρία).

Πως μπορώ να προλάβω ή να αντιμετωπίσω την ΓΟΠ?

Ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, το πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση της ΓΟΠ είναι η αναθεώρηση του καθημερινού τρόπου ζωής.

• Σταματήστε το κάπνισμα
• Χάστε το επιπλέον βάρος που έχετε
• Οι γυναίκες αποφεύγετε τα στενά ρουχα και τα ψηλα τακούνια
• Ανασηκώστε το κρεβάτι σας 15 - 20 cm ή τοποθετήστε ειδικό μαξιλάρι

• Τρώτε μικρά γεύματα καλά μασημένα
• Μην ξαπλώνετε μετά το γεύμα (περιμένετε τουλάχιστον 2 - 3 ώρες προτού κοιμηθείτε)
• Περιορίστε τις λιπαρές τροφές
• Αποφύγετε τροφές και υγρά που προκαλούν παλινδρόμηση (καφεϊνούχα ροφήματα, αναψυκτικά και αεριούχα ποτά, τσίχλες, μέντα, σοκολάτα, σιρόπια, κρουασάν, φραντζολάκια, σφολιάτες, μπανάνα, ξινά φρούτα και ποτά, κρεμύδια, ντομάτα, ελιά, τηγανιτά και πικάντικα φαγητά, ξηρούς καρπούς και αλάτι)
• Περιορίστε ή αποφύγετε το αλκοόλ
• Αποφεύγετε φάρμακα και συμπληρώματα που επιδεινώνουν την παλινδρόμηση (αντιβηχικά σιρόπια, ορισμένα φάρμακα για την υπέρταση - αναστολείς ασβεστίου, φάρμακα για την αρρυθμία, ταμπλέτες καλίου και βιταμίνης C, αντιβιοτικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, φάρμακα για το άσθμα και ηρεμιστικά, φάρμακα κατά της οστεοπόρωσης)

Ποια η φαρμακευτική θεραπεία της ΓΟΠ?

Η φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση των ασθενών με παλινδρόμηση συνίσταται στη χορήγηση αναστολέων της αντλίας προτονίων, οι οποίοι εμποδίζουν την παραγωγή οξέων και δίνουν χρόνο στον οισοφάγο να επουλωθεί από τις πληγές της παλινδρόμησης.

Θεραπεία με ανταγωνιστές ισταμίνης τύπου 2 ή ακόμη και αντιόξινα χρησιμοποιούνται μόνο συμπληρωματικά των αναστολέων πρωτονίων, δεδομένου ότι τα ποσοστά επιτυχίας είναι σημαντικά χαμηλότερα. Προσφέρουν γρηγορότερη ανακούφιση των συμπτωμάτων χωρίς να επουλώνουν τις πληγές της ΓΟΠ.

Σε ορισμένες περιπτώσεις συγχορηγούνται προκινητικά φάρμακα τα οποία επιταχύνουν τη γαστρική κένωση κι έτσι μειώνεται η παλινδρόμηση υγρών στον οισοφάγο.

Παρ' ότι η χορήγηση αναστολέων της αντλίας πρωτονίων επιταχύνει τον έλεγχο της παλινδρόμησης στην πλειονότητα των ασθενών, στο 75 - 90% των ασθενών τα συμπτώματα θα υποτροπιάσουν μετά τη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής. Για το λόγο αυτό στους περισσότερους ασθενείς συνίσταται συνέχιση της θεραπείας σε βάθος χρόνου.

Πότε χρειάζεται χειρουργική επέμβαση για αντιμετώπιση της ΓΟΠ?

Η χειρουργική θεραπεία της παλινδρόμησης προτείνεται σαν εναλλακτική λύση για:

• εκείνους που δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή
• εκείνους που δεν πειθαρχούν στη φαρμακευτική αγωγή
• εκείνους στους οποίους απαιτείται χορήγηση υψηλών δόσεων αναστολέων αντλίας πρωτονίων για μακρύ χρονικό διάστημα (π.χ. νέοι σε ηλικία ασθενείς)

Κυρίως εφαρμόζεται η θολοπλαστική Nissen, η οποία εκτελείται και λαπαροσκοπικά. Τα ποσοστά αποτυχίας είναι γύρω στο 10%, ενώ και μετεγχειρητικά ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών (50 - 60%) χρειάζεται να λαμβάνει και πάλι αναστολείς αντλίας πρωτονίων. Τέλος, σε μια προσπάθεια να αποφευχθεί η χειρουργική επέμβαση σε ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στη φαρμακευτική αγωγή, έχουν αναπτυχθεί τελευταία και ενδοσκοπικές μεθόδοι αντιμετώπισης της παλινδρόμησης, οι οποίες όμως, ακόμα δεν έχουν βρει ευρεία εφαρμογή στην κλινική πράξη.

Συμπέρασμα

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι μια συχνή κλινική οντότητα, η οποία εκδηλώνεται συνήθως με αίσθημα οπισθοστερνικού καύσου. Τυπικά ο οπισθοστερνικός καύσος γίνεται αντιληπτός τουλάχιστον 2 - 3 φορές την εβδομάδα και εμφανίζεται ή επιδεινώνεται μετά τη λήψη λιπαρών γευμάτων ή κατάκλυση.

Οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων αποτελούν τα φάρμακα εκλογής για την αντιμετώπιση της νόσου. Δεδομένου ότι, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η νόσος είναι μακροχρόνια, οι περισσότεροι ασθενείς θα πρέπει να λαμβάνουν τα φάρμακα αυτά σε βάθος χρόνου.

Το πιο πάνω κείμενο ετοιμάστηκε από τον Δρ. Παύλο Α. Αντωνίου, ο οποίος είναι Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος και εργάζεται στο Ιδιωτικό Νισοκομείο "Ιπποκράτειο", το οποίο και εξέδωσε το κείμενο αυτό σε έντυπη μορφή.